مقدمه:
گوساله هايی كه به سختی متولد می شوند عمدتا طی فرآيند زايش زنده نمی مانند، اين گوساله ها طی هفته های ابتدايی زندگی مشكلات و بيماريهای زيادی را تحمل می كنند. برخی روشها كه به گاو برای تولد گوساله ای سالم و نيز به كاهش استرس و خطر بيماريها كمك ميكنند عبارتند از:
· استفاده از اسپرمهای آسان زا جهت تلقیح تليسه ها
· اجتناب از تغذيه زياد پروتئين در اواخر آبستنی برای جلوگيری از رشد زياد گوساله ها
· اجتناب از استرس يا هيجان گاو هنگام زايمان
· جدا سازی گوساله از مادر بلافاصله پس از تولد
دامداران درباره اين موضوع كه تا چه زمان ، بايستی گوساله پس از تولد نزد مادرش بماند اختلاف نظر دارند. ما نمی توانيم اطمینان داشته باشیم وقتی گوساله با مادر است آغوز کافی دریافت می کند. همچنین ما می دانیم گوساله ها هنگامی كه توسط مادرشان پرستاری می شوند اولين برخورد را با ارگانيسمهای متعددی كه پتانسيل توليد بيماری را دارند خواهند داشت. كه در كود دامی، روی پستان و بخش تحتانی بدن دام يافت می شوند. بعلاوه اينكه گاوهايی كه با disease’John ، Coccidia ، Cryptosporidia ، آلوده می باشند منتشر كننده این ارگانيسمها در مدفوع شان هستند و تماس گوساله در روزهای ابتدايی زندگی با اين ارگانيسمها سبب انتشار آنها به بدن گوساله خواهد شد.
آغـوز و مديريت آن
آغوز اولين محصول خروجی از غدد پستانی گاواست که طی روزهای انتهایی آبستنی شكل می گيرد. گوساله ای كه آغوز نخورد محکوم به مرگ است . اقدامات مديريتی وجود دارند كه با بكاربردن آنها می توانيم ایمنی گوساله را از طريق آغوز تامين نماييم :
· تغذيه دو ليتر آغوز بلافاصله پس از تولد و دو ليتر ديگر ظرف دوازده ساعت اوليه .
· اگر گوساله اين حجم از آغوز را بصورت اختياری مصرف نكرد بالاجبار بايستی با لوله مری به او خورانده شود .
· تغذيه آغوز با كيفيت ٬ آغوزی كه از گاوهاي مسن تهيه شده حاوی حداقل 5 ميلی گرم ايمنوگلبولين درهر ميلی ليتر آغوز است . كيفيت آغوز را می توان با کلوسترومتر ارزیابی کرد .
زمان تغذيه، كيفيت آغوز و حجم آن ٬ سه فاكتور كليدی موثر برنتيجه مديريت آغوز می باشند. ممكن است حجم زيادی از يك آغوز با كيفيت پایین ٬ مصونيتی برابر با حجم كمی از يك آغوز با كيفيت بالا ايجاد نمايد . آغوز را می توان با سرد كردن برای مدتی نگهداری كرد. همچنين می توان با تخمير آغوز آنرا برای مدتی نگهداری نمود بدون اينكه اتلافی در فعاليت ايمنوگلبولينی ایجاد شود. با انجماد آغوز می توان آنرا بيش از شش ماه نگهداری كرد اين آغوز می تواند ايمنی كافی را تامين نمايد بشرطی كه بگونه ای صحيح از حالت انجماد خارج شود. آغوز منجمد بايستی با آب ولرم (نه آب داغ) مايع شود و جهت مصرف بايد تا دمای بدن برسد. از مايكروويو جهت مايع نمودن آغوز منجمد استفاده نشود.
استفاده از Serum refractometer راهی ارزان و ساده جهت كنترل مديريت آغوز می باشد. گوساله هايی كه ايمنوگلبولين كافی دريافت كرده اند نسبت به گوساله هايی كه مقادير كمی آغوز يا آغوز با کیفیت پايين دريافت كرده اند، سطوح بالاتری از پروتین خون را نشان می دهند.
قطع شاخ ( Dehorning ) :
راههای مختلفی جهت شاخ سوزی گوساله ها وجود دارد و شايد دراين بين سوزاندن شاخ بيشترين استفاده را داشته باشد. معمولا اين روش هنگامی كه گوساله ها چندماه سن دارند بكار برده می شوند اين روش بدليل زخمهایی که ایجاد میکند سبب تاخيرموقت دررشد می شود. بااستفاده ازپمادهای شاخ سوز می توان ازايجاد چنين زخمهایی جلوگيری كرد. كسانی كه به درستی از اين پمادهااستفاده كرده اند به كاربردآسان آن پی برده اند. كسانی هم كه اين پمادها را به نحونادرستی استفاده كرده اند استفاده از آنرا مناسب نمی دانند. يك راه درست و يك راه نادرست جهت استفاده ازاين محصول وجود دارد. شرح ذيل برخی پيشنهادات جهت موفقيت دراستفاده ازاين پمادها
می باشد:
· از پمادهای شاخ سوز فقط برای گوساله های كمتر از دو روز سن استفاده شود. اگر گوساله بيشتر از اين سن داشته باشد چون قدرت تحرک زیادی دارد می تواند پماد را به جاهای دیگر بمالد. که نتيجه آن، شاخ سوزی ناقص يا مالیده شدن پماد به روی بخشهای ديگر بدن است.
· اگر گوساله ها طی يكی دو روز آتی در زير باران يا برف خواهند بود بهتر است ازپماد استفاده نشود.
· اين روش فقط برای دامهايی استفاده شود كه بصورت انفرادی در باکس نگهداری می شوند.
· اغلب شناسايی محل دقيق محل شاخ بدون كوتاه نمودن موهای آن ناحيه در گوساله های با این سن مشكل است. با يك قيچی ابتدا موهای اطراف محل شاخ را كوتاه كنيد.
· پماد را در حد يك لايه نازك وبه قطر دو سانتی متر روی جوانه شاخ قرار دهيد. بكار بردن بيش از حد اين پمادها اغلب سبب كاهش رغبت به استفاده از اين محصولات می گردد.
تغذيه با شير يا جايگزين شونده شير؟
چندین فاكتوردر تغذیه گوساله بایستی مدنظر باشد:
· نوع محصولي كه تغذيه می شود(شير يا جايگزين شير).
· دفعات تغذيه و فواصل تغذيه.
· مقدارشیر درهر وعده.
· دمای شير.
جهت انتخاب هرشیری بايد جنبه بهداشتی، عملی واقتصادی را درنظرداشت. بيشتر دامداران به گوساله ها شير دورریختنی (waste milk) می دهند. اين شير اغلب شير گاوهای تازه زا يا شير گاوهای تحت درمان ورم پستان
می باشد. شير گاوهای تازه زا برای گوساله های جوان عاليست. ولی شير ورم پستانی ممكن است محتوی باكتريها و همچنين آنتی بيوتيكها باشند هردوی اين موارد می توانند اثرات منفی روی گوساله داشته باشند.
اين عقيده وجود دارد که باكتريهای ورم پستان در دهان و بزاق گوساله هایی که با این نوع شیرها تغذیه شده اند باقی می مانند واين امكان وجود دارد كه در صورتیکه گوساله ها همدیگر را بلیسند وارد پستان آنها شود. برخی ازاين باكتريها قادرند يك تا دوسال درون پستان تليسه زنده بمانند واورا در زمان شيردهی به نوعی عفونت پستان مبتلا كنند. نگهداری جداگانه گوساله ها می تواند از اين مشكل جلوگيری نمايد. اما درمورد تغذيه شـيرهای حـاوی آنـتی بيوتيك اين گمان می رود كه اينگونه شيرها سبب ايجاد مقاومت در باكتريها مقابل آنتی بيوتيكها می شوند. همچنین می تواند مانع ازرشد باكتريهای مفيد درون دستگاه گوارش گوساله شود.
برخی ويژگيهای يك جايگزين شير با كيفيت عبارتست از:
· همه يا قسمت اعظم پروتئين آن از شير باشد.
· محتوی حداقل 20% پروتئين
· محتوی حداقل 20% چربی
· همه يا قسمت اعظم چربی آن حیوانی باشد.
اختلاف قابل ملاحظه ای بين جايگزين شونده های شير در نوع مواد مغذی آنها وجود دارد. منبع پروتئين شايد بزرگترين متغير باشد. اگرچه تاكنون هيچ منبع پروتئينی بهتر از پروتئينهای شير يافت نشده است. بيشتر پروتئين شير در جايگزين شونده های حال حاضر پروتئين آب پنير است كه محصول جانبی صنايع پنيرسازی می باشد. پروتئينهای آب پنير درابتدا بخاطردسترسی اقتصادی شان در جايگزين شونده های شيربكار رفتند. منبع جديدتر پروتئين پلاسمای دامی است.
استفاده از يك جايگزين شونده شير با كيفيت پایین، performance گوساله را كاهش می دهد و مرگ گوساله رادر پی دارد. فارغ از اينكه شما waste milk مناسب يا جايگزين شير باكيفيت تغذيه می نماييد، بايستی از تغيير تغذیه گوساله ها از يكی به ديگری اجتناب نماييد. اغلب تغيير نوع شير می تواند سبب برهم خوردن سيستم گوارش شود.
سوالی كه بارها پرسيده می شود اينست كه دادن شير قابل فروش به گوساله ها هنگامی كه waste milk دراختيار نيست، تغذيه خوبی است يا خير. يكی دو ملاحظه بايستی صورت گيرد . اگر شما بطور روتين از waste milk استفاده می نماييد و فقط بطور موقتی شير فروشی را می دهيد، بهتر است كه از تغيير شير به جايگزين برای گوساله ها اجتناب نماييد. بااين وجود، اگر شما معمولا waste milk كافی در اختيار نداريد، بين شير فروشی وجايگزين شير، ارزيابی اقتصادی نماييد.
مقدار شيری كه به گوساله ها داده می شود اغلب مورد بحث است. گوساله ها می توانند مواد مغذی كافی را برای رشد معمول طی دو الی سه هفته اول زندگی از چهار ليتر شير يا جايگزين شیر در هر روز بدست آورند ( معمولا به دو وعده در روز تقسيم می شود). برخی دامداران كمتر از اين مقدار را تغذيه می کنند به اين گمان كه از اسهال جلوگيری می نمايند. در صورتی كه تغذيه بيشتر فقط سبب شل شدن مدفوع می شود. تغذيه دو ليتر شير در هر وعده در طول روز هيچگاه تغذيه اضافی نيست.
اسهال ودرمان اسهال
اسهال يكی از نگرانی های اصلی سلامتی گوساله های جوان است. اسهال با اتلاف آب و الكتروليتها و اسيدوز متابوليك سبب مرگ گوساله می گردد. همچون اغلب بيماريها، در مورد اين بيماری هم پيشگيری ساده تر و ارزان تر از درمان خواهد بود. برخی اقدامات جهت جلوگيری از اسهال های عفونی عبارتند از :
· اجرای خوب مديريت آغوز
· جدا سازی گوساله ها از مادر بلافاصله پس از تولد
· نگهداری جداگانه گوساله ها دامهای بزرگتر
· ضدعفونی كردن لوازم تغذيه ومحل نگهداری
· ضدعفونی كردن باكسها قبل از جای گرفتن گوساله های تازه متولد در آنها
· تغذيه كردن و رسيدگی به گوساله های بيمار در انتهای كار
هنگامی كه اقدامات پيشگيرانه شكست می خورند واسهال عفونی رخ می دهد، تشخيص و درمان اختصاصی ، كليد موفقيت خواهد بود. تشخيص ارگانيسم مولد جهت انتخاب آنتی بيوتيك اختصاصی جهت درمان ضروريست. جمعيت باكتريهای مولد اسهال در هر زمان قادرند تغيير يابند، و اگر درمان اسهال برای شما در گذشته موفقيت آميز بوده و اکنون بنظر می آيد بی اثر باشد، شما با ارگانيسم متفاوتی هستيد. كمی كوشش، صرف وقت و پول جهت جمع آوری نمونه از گوساله بيمار و ارسال آن به يك آزمايشگاه تشخيص دامی هزينه اضافه ای نیست.
شايد تصور عمومی اين باشد كه شير عامل و مولد اسهال است در حالی كه اين چنين نيست و خودداری از دادن شير به گوساله سبب كاهش مقدار مدفوع روی زمين می شود اما اين دليلی بر بهبود گوساله نيست. بيشتر دامداران به اشتباه باور دارند كه تغذيه شير بايستی موقتا قطع شود و مايعات الكتروليتی به گوساله های اسهال تغذيه شود. Garthwaite در اين باره توضيح داده كه اين كار در روند بهبود بی تاثير است. بعلاوه اينكه ادامه تغذيه شير بهمراه مايعات و الكتروليتها به گوساله به ادامه روند مناسب رشد كمك ميكند. بطوركلی مايعات الكتروليتی با جبران مايعات و الكتروليتهای از دست رفته گوساله را زنده نگه ميدارند و موجب بهبود اسيدوز متابوليك می شوند. برخی راهنمايي ها جهت درمان اسهال عفونی و استفاده از مايعات الكتروليتی در ذيل آمده است:
· استفاده از يك آزمايشگاه تشخيص دامی جهت تشخيص درست عامل عفونت.
· اگر گوساله ها هنوز تمایل به خوردن شيردارند از محصولات الكتروليتی خوراکی حاوی بی كربنات سديم وپتاسيم اجتناب شود.
· اگر گوساله ها ميلی به مصرف شيرندارند، از محلولهای الكتروليتی كه محتوی بی كربنات سديم وپتاسيم استفاده شود.
· جيره معمولی شيرگوساله ها را درزمانهای معمول بدهید و محلولهای الكتروليتی را در حدود چهار ساعت بعد از
شير بكار ببريد.
· اگر گوساله ها تمايلی به مصرف الكتروليتها ندارند از لوله مری استفاده كنيد.
اقدامات بهداشتی
اقدامات بهداشتی به اين معنی نيستند كه هر چيزی اطراف گوساله ها نياز به پاك شدن و نظافت دارد، اما آن چيزهايی كه گوساله با آنها تماس مستقيم دارد بايستی عاری از ارگانيسمهای عفونی باشد. موارد ذيل نمونه هايی از اجرای خوب اقدامات بهداشتی در اطراف گوساله ها است:
· استفاده فراوان آب گرم و كلر هنگام شستن بطری ها، سطلها، سرپستانكها، لوله های مری يا هر چيزی كه مرتبط با تغذيه و آب خوردن گوساله است.
· هميشه قبل از قرار دادن گوساله تازه متولد درون باكس، باکسها را تمييز نماييد، بخصوص زمانی كه گوساله ای قبلا در آن محل مرده است.
· هرگزاجازه ندهيد گوساله از بطری يا سطلی كه قبلا توسط گوساله ای ديگراستفاده شده و تمييز هم نشده، استفاده نمايد.
· هميشه تغذيه و مراقبت از گوساله های مريض بزرگتر را پس از رسيدگی به گوساله های جوان و سالم انجام دهيد.
تغذيه كنسانتره استارترو قطع شير
يكی از اهداف مقدماتی ما در پرورش گوساله شيرخوار بايستی اين باشد كه ميل به مصرف استارتر در گوساله افزايش يابد وتغذيه شير هرچه ممكن است زودتر خاتمه يابد. مگر اينكه waste milk مناسب موجود باشد، فاز شيرخوارگی ميزان هزينه روزانه را افزايش می دهد (اين بستگی به قيمت علوفه و خوراكهای دانه ای دارد). بيشتر اين هزينه مربوط به شير يا جايگزين شير است، اما مقدار قابل ملاحظه ای هزینه کارگری نیز بايستی لحاظ شود. برخی اقدامات مديريتی كه بكارگيری آنها به افزايش مصرف كنسانتره توسط گوساله كمك می كنند عبارتند از:
· تامين آب تازه روزانه طی فاز شير خوارگی
· تامين كنسانتره استارتر تازه از روز سوم زندگی گوساله. در ابتدا بيش از يك مشت كنسانتره به گوساله داده نشود زيرا بيش ازاين هم درطی روز مصرف ندارد
· كنسانتره استارتر با اجزاء باكيفيت تهيه شود.
طبعا، گوساله ها درروزهای ابتدايی مصرف زيادی از كنسانتره نخواهند داشت اما گوساله هايی كه ازروزهای ابتدايی اين كنسانتره دراختيارشان بوده نسبت به گوساله هايی كه ازاين محروم بوده اند، سريعتر مصرف کنسانتره را آغاز می كنند. مصرف كنسانتره مهم است زيرا ميزان مصرف آن معياری جهت ميزان آمادگی گوساله برای قطع شير نمودن است. گوساله هايی كه احتياجات خود را (پروتئين، انرژی، موادمعدني) با مصرف قابل توجه كنسانتره كسب می كنند نسبت به آنهايی كه چهار ليتر شير يا جايگزين شير مصرف می كنند، نياز زيادی به مصرف شير جهت رسيدن به حد قابل قبول رشد ندارند. مصرف حداقل ۸۰۰ گرم استارتر طی سه روز يا بيشتر توسط گوساله دليلی كافی جهت قطع شيرنمودن است. اگر مديريت مذكور پيگيری شود و به شرطی كه گوساله ها عقب ماندگی يا ضعفی از جهت اسهال يا ديگر بيماريها نداشته باشند، گوساله ها می توانند بدون مشكل در پنج هفتگی قطع شير شوند. يك راهكار برای آماده سازی گوساله جهت مصرف استارتر اينست كه طی هفته آخر قبل از شيرگيری دووعده شير در هر روز به يك وعده كاهش يابد اگرچه بااينكار گوساله ها گرسنه می مانند. اما آنها سريعا مياموزند كه گرسنگی خودرا با خوردن بيشتراستارتررفع نمايند. ازاين لحظه به بعد مصرف استارتر توسط گوساله ها سريعا افزايش می يابد واين شروع خوبی جهت ورود گوساله به گله است.
زمانی عقيده بر اين بود كه گوساله ها جهت توسعه فعاليت سريع شكمبه نيازمند مصرف علوفه هستند. اما اكنون می دانيم كه اين ماهيت اسيدهای چرب فرار حاصل از تخمير خوراكهاست كه فعاليت شكمبه را توسعه می دهد. نگرانی كه درمورد جيره های كاملا دانه ای قبل از شيرگيری وجود دارد اسيدوزشكمبه در گوساله هاست.